HEKSAGRAMY 1 – 2

J. K. Szczucki urodził się w 1897 r. w Jekaterynburgu, w rodzinie leśniczego. Wykształcenie średnie otrzymał w Petersburgu. Następnie rozpoczął studia w Instytucie Politechnicznym na wydziale ekonomicznym. W 1917 r. porzucił Politechnikę, aby studiować w Praktycznej Akademii Orientalistyki. W 1918 r. przeniósł się na Uniwersytet, który ukończył w 1922 r. jako sinolog. W 1924 r. docent J. K. Szczucki został wykładowcą Uniwersytetu. W 1928 r. udał się do Japonii w celu zapoznania się z pracą naukowo ? badawczą japońskich sinologów. Od 1930 r. pracował jako wybitny uczony – specjalista w dziedzinie językoznawstwa orientalnego. J. K. Szczucki znał i wykładał język: chiński, japoński, mandżurski, annamski. Władał językami: niemieckim, francuskim, angielskim, polskim. Znał języki: holenderski, sanskryt i łacinę.

Przekładu z języka rosyjskiego na język polski dokonano na podstawie traktatu J.K.Szczuckiego Kitajskaja klasiczeskaja Kniga Pieremen. Izdatelstwo Wostocznoj Literatury. Moskwa 1960. Traktat ten zawiera części historyczną, analityczną oraz rosyjski przekład tekstów źródłowych Księgi Przemian.

Opublikowaliśmy PEŁny przekład, nad którym pracowałem 23 lata.

Sukcesywne publikowanie tekstu wynikaało zarówno z ograniczeń strony internetowej, jak i z tego, że kontemplacja tekstów heksagramów – orzeczeń i komentarzy do poszczególnych linii – wymaga skupienia i namysłu, a  komentarz Szczuckiego jest wyjątkowo subtelny i filozoficznie głęboki.

Warszawa 1982 – 1984
Bielsko-Biała 25 grudnia1998r.
Bielsko-Biała 17 października 2002r.

Twórczość rozpatrywana jest tutaj w jej najczystszej postaci. Przede wszystkim, jest to akcja nieba, uosobienie twórczej siły, która daje początek wszystkiemu co istnieje. Siła ta, będąc uniwersalną, z zasady nie może mieć jakichkolwiek przeszkód w swoim rozwoju, któremu sprzyja to, że siła ta jest doskonale nieugięta. Człowiek doskonały, w swoim działaniu, może w pełni przejawić taką twórczość, która dobroczynnie wpływa na jego otoczenie. Oto dlaczego w tekście powiedziano:

Na ogół, aktywne działanie jest przedkładane nad proste, pasywne istnienie. Dlatego potrzebna jest szczególna czujność, aby takie działanie doprowadziło do pozytywnego rezultatu. Moment jej początku jest jednym z najbardziej odpowiedzialnych momentów. Działanie jest tu jeszcze przedwczesne, potrzebne są tylko prowadzone w odosobnieniu i skupieniu przygotowania. Człowiek może być pełen sił, lecz czas jeszcze nie sprzyja jego działaniu. Wizerunek smoka, który zanurzył się w wodę, tzn. potężnego stworzenia, które ukryło się i jeszcze nie działa, przedstawia takiego właśnie człowieka. Nie należy sądzić, że odnosi się to tylko do pewnych szczególnych ludzi, gdyż zupełnie nie w duchu Księgi Przemian jest ograniczanie dawanych przez nią ostrzeżeń, tak aby dotyczyły tylko niektórych osób. Dlatego o pierwszym momencie wszelkiej twórczości powiedziano:

Następny moment, wyrażonym przez drugą linię, która w symbolice nazywa się polem, tzn. powierzchnią ziemi, charakteryzuje się tym, że człowiek pełen siły twórczej, zaszyfrowany w wizerunku smoka, może już wyjść ze swego odosobnienia. Ten ukazujący się człowiek znajduje się już na polu. Jego twórczość może się już przejawić, jest on widziany przez wszystkich i w takiej sytuacji sprzyjające jest spotkanie z takim wielkim człowiekiem. Oprócz tego, w systemie relacji graficznych symboli Księgi przyjęte jest uważać, że pomiędzy wizerunkami symboli istnieje pewien rezonans, odpowiedniość, a mianowicie: linia pierwsza odpowiada czwartej, druga ? piątej, trzecia ? szóstej. W symbolice hierarchii społecznej linia piąta oznacza władcę. Dlatego na drugiej pozycji, która odpowiada piątej, sprzyjające jest spotkanie z wielkim człowiekiem. Oto dlaczego tekst tej linii głosi:

Pierwsza fala aktu twórczego na drugiej pozycji osiągnęła już punkt najwyższy. Wszystko to jednak, jak dotąd istnieje tylko wewnętrznie, gdyż pierwsze trzy linie oznaczają świat wewnętrzny, a następne trzy ? zewnętrzny. Wszystko to nie zostało jeszcze zrealizowane na zewnątrz. Aby dokonać realizacji konieczne jest wyjście poza siebie. Ono właśnie symbolizowane jest przez linię trzecią. Jest rzeczą naturalną, że przy takim przejściu powstaje pewien kryzys, który czyni tę sytuację niebezpieczną nawet dla szlachetnego człowieka, który w przeciągu całego pierwszego okresu twórczości – przez cały dzień – oddawał się nieprzerwanie tworzeniu. Tylko pełna sił czujność pod koniec tego okresu – wieczorem – może doprowadzić do tego, że ujmy to nie przyniesie. Tak właśnie powiedziane jest w tekście:

Przy przejściu do aktywnej działalności zewnętrznej człowiek, który przygotował ją wewnętrznie, dosłownie grunt usuwa się spod nóg, lecz właśnie te wstępne przygotowania sprawiają, że możliwe staje się pomyślne zakończenie. Zostało to dostatecznie jasno wyrażone w obrazie zawartym w tekście:

Tylko na piątej pozycji proces twórczy występuje z pełną siłą. Uzewnętrznił się on całkowicie i – będąc dostatecznie potężnym – nie potrzebuje żadnego wsparcia. Niczym pełen sił smok, leci po niebie. Z takiej wysokości tworzący może z łatwością dostrzec wielkiego człowieka, gdziekolwiek by się ten znajdował. Sam jednak jest również wielkim człowiekiem, który na tyle rozwinął swoje działanie, że każdy, kto chce, może go z łatwością dostrzec. Oto jak zostało to wyrażone w tekście:

Na tym właściwie, kończy się proces twórczy. Wszelkie dalsze działanie jest już tylko zbędnym i rozwojem ponad miarę. Ponieważ twórczość już osiągnęła swój pełny wyraz i więcej już nic stworzyć nie można, to ten, kto w tej sytuacji mimo wszystko chciałby tworzyć dalej, przejawiłby tylko swoją nadmierną pychę, której w rezultacie musiałby żałować. Tak właśnie mówi o tym następujący tekst:

Nota: Całokształt procesu twórczego wyrażony jest przez silne linie światła. Siły te są oczywiście, dobroczynne, lecz dla uzyskania prawdziwie pomyślnego rezultatu nieodzowne jest całkowite nimi kierowanie i niedopuszczanie do tego, aby siły te przewodziły. Tylko wtedy działalność może dokonywać się w harmonijnym związku z doskonałością kosmiczną i być szczęśliwą. Dlatego w tekście, gdzie siły światła są wyrażone wizerunkiem smoków, powiedziano:

 Nawet najbardziej wytężona twórczość nie może się dokonywać, jeśli brak jest środowiska, w którym będzie się ona spełniać. Jednak nawet to środowisko, aby absolutna twórczość mogła się dokonać, musi być absolutnie podatne i plastyczne. Oprócz tego, środowisko to powinno być pozbawione jakiejkolwiek inicjatywy własnej, powinno w tylko wtórować i podążać za impulsami twórczości, w stanie całkowitego wyrzeczenia się samego siebie. Jednocześnie jednak nie może ono być słabe, gdyż nie zdoła wtedy dokonać tego, co jest zamierzeniem twórczym. Dlatego środowisko ? całkowicie uległa siła ? wyrażone jest wizerunkiem kobyły, która pozbawiona, co prawda, narowistości konia, nie ustępuje mu jednak zdolnością działania.

Jeśli Twórczość  to Niebo, Światłość, Doskonały człowiek, to Spełnienie jest Ziemią, Ciemnością, Szlachetnym człowiekiem, słuchającym wskazań Doskonałego człowieka i spełniającym je. Właśnie jemu przypadnie tu w udziale działanie w imię spełnienia wskazań Doskonałego człowieka. Dlatego też, gdyby począł on działać nie według tych wskazań, a z własnej inicjatywy, to mógłby jedynie pobłądzić. I tylko postępując zgodnie ze wskazaniami swojego rozkazodawcy, może on go znaleźć. Tak więc, w tej sytuacji szlachetny człowiek najlepiej zrobi, jeśli utraciwszy podobnych do siebie towarzyszy, pozyska stojącego wyżej przyjaciela, który swoimi zaletami uzupełni jego braki.

W symbolice przestrzennej Księgi południowy-zachód uważany jest za sferę ciemności, gdyż tam rozpoczyna się gaśnięcie światła. A położony po przeciwnej stronie północny wschód jest sferą, gdzie rodzi się światło i uważany jest za sferę światła. Spełnienie wyrażone jest liniami ciemności, dlatego też powinno utracić podobne mu siły na południowym-zachodzie i znaleźć siły uzupełniające  przyjaciela  na północnym-wschodzie, aby podporządkować się im. Ważne jest przy tym, aby działalność Spełnienia dokonywała się w całkowitym spokoju, w pokornym przyjmowaniu swojego losu, bez nadmiernego rozwoju, gdyż w przeciwnym razie działalność ta nie będzie realizacją zamierzeń twórczości, lecz będzie z nimi konkurować. Ciemność przystąpi do nieprawej walki ze światłością, co nie może doprowadzić do dobrego skutku, gdyż siła ciemności to ślepa konieczność, a nie światła świadomość. O ile pierwszy symbol wyraża przeważnie władcę, męża itd., to symbol Spełnienia powiada o działalności poddanego, żony itd. Wyrażona i pokazana w nim jest rozwijająca konieczność Spełnienia. W tekście wyrażone to zostało tak:

Pierwszy moment Spełnienia jest taki, że w nim niedostrzegalne jest jeszcze ono samo. Tym niemniej, będzie ono realizować się z bezwzględną koniecznością. Mimo, iż na tym etapie siła ciemności jeszcze się nie ujawniła, to jednak zaczęła ona już działać. I chociaż w osiadłym szronie nie widać jeszcze nadchodzącego mrozu, lecz jeśli szron się pojawił, to znaczy, że niedaleki jest czas, kiedy nastanie twardy lód, w którym chłód i ciemność przejawią się w pełnej mierze.

Wzrost siły i ciemności może być zrozumiany i w sensie przenośnym: jest to czas, gdy coraz bardziej może zacząć działać nikczemna miernota, ludzie amoralni. Należy przewidzieć wydarzenia i być gotowym do spotkania z nimi. Dlatego słowa tekstu ostrzegają:

W symbolice geometrycznych form Księgi niebu nadano formę koła, a ziemi formę kwadratu. Przestrzennie niebo ujmowane jest jako kopuła, a ziemia jako prosta i płaska. Jednak, wchodząc we współdziałanie z niebem, ziemia powinna całkowicie dostosować się do niego, aby urzeczywistnić jego impulsy. Nie bacząc na różnicę ich form, jest to możliwe ze względu na ogrom ziemi. (Starożytne chińskie wyobrażenie, że nieskończenie duży kwadrat zmierza do przekształcenia się w koło, znajdujemy w rozdz. 41 Tao-Te-King: Wielki kwadrat nie ma już kątów.).

W każdym symbolu Księgi jedna z linii uważana jest za główną. W tym przypadku jest nią właśnie linia druga. Dlatego głównie ona wyraża właściwość danego symbolu. Ponieważ w danym przypadku właściwość ta zaistniała najpełniej, to zbędne są wszelkie wstępne ćwiczenia, nie jest potrzebne jakiekolwiek wstępne przygotowanie i wszystko układa się pomyślnie samo przez się. Tylko takie wyjaśnienie pozwala zrozumieć tekst:

Po pierwszym, wewnętrznym ujawnieniu się danej sytuacji, znowu następuje pewien kryzys. W czasie tego kryzysu niemożliwe jest swobodne działanie. Człowiek może posiadać najwspanialsze cechy, lecz czas mu nie sprzyja. Dlatego powinien on ukryć swój blask. Może on być nieugięcie wytrwałym i może nawet działać, ale tylko pod warunkiem, że jego działanie nie będzie dokonywać się z jego własnej woli, lecz zgodnie ze wskazaniami wyżej od niego stojącego wodza, bowiem tylko wtedy jego dzieło może zostać doprowadzone do właściwego końca. Oto dlaczego w tekście powiedziano:

Pasywna siła Ciemności, charakterystyczna dla Spełnienia, sprawia że sytuacja kryzysu nieco się przeciąga. Dlatego, chociaż na czwartej pozycji kryzys już przemija, lecz jego oddziaływanie jeszcze jest odczuwalne. Człowiek może władać czymś znacznym, lecz tutaj lepiej jest, aby ukrył to, czym dysponuje: zawiązał worek. Pozycja ta symbolizuje sytuację człowieka, który znajduje się w bezpośredniej bliskości z władcą, cesarzem. Sytuacja jego jest chwiejna i pełna niepokoju. Oczywiście, jeśli w tej sytuacji człowiek trzymać się będzie w cieniu, to nie grozi mu niebezpieczeństwo, pozostając jednak niezauważalnym, nie może on liczyć na jakiekolwiek pochwały. Tak więc w tekście czytamy:

Zarówno linia druga, jak i piąta, jako środkowe linie dolnego i górnego trigramów, wyrażają jedną z najważniejszych wartości: zrównoważenie, które jest umiejętnością pozostawania zawsze, bez skrajności, na właściwym miejscu. (Owo centralne posadowienie wyrażone jest w wizerunku, który wymaga pewnego wyjaśnienia. Chodzi o to, że spektrum kolorów, według starożytnych chińskich poglądów, składa się nie z siedmiu (jak u nas), lecz z pięciu barw, a wśród nich barwa żółta zajmuje centralne miejsce. Dlatego w aforyzmach, które opisują drugie i piąte linie, często używane są metafory zawierające określenie żółty). Oprócz tego, barwa żółta jest barwą Ziemi. Linia piąta w danym symbolu, chociaż nie jest linią główną, lecz zajmuje najwygodniejszą pozycję w trigramie, oznaczającym to, co zewnętrzne, a tym samym symbolizuje możliwość przejawiania się na zewnątrz. Przejaw zewnętrzny to swego rodzaju ubranie. Ponieważ jednak tutaj mówi się o Ziemi, więc jej położenie poniżej Nieba znajduje swój wyraz w metaforze spodniej części chińskiego stroju: spódnicy. Korzystne walory tej pozycji pozwalają mówić nie tylko o szczęściu, lecz nawet o prymarnym szczęściu. Po tych wyjaśnieniach tekst zapewne okaże się zrozumiały:

Szósta pozycja wyraża nadmierny rozwój danej sytuacji. Siła Ciemności, rozwijając się ponad miarę, przystępuje do walki z siłą Światła. Tutaj, na skrajnej pozycji, na peryferiach, walczą światłość i ciemność, niebo i Ziemia, którym przypisane są kolory ? granatowy i żółty. Pomyślną bitwa ta być nie może, gdyż jest ona naruszeniem kosmicznego porządku; i oto leje się krew smoków:

Nota: W celu uniknięcia takiej bitwy, gdy działają siły ciemności – słabe linie – należy mieć na uwadze, że tutaj sprzyjać może wyłącznie wieczna wytrwałość. O tym właśnie mówi ogólne ostrzeżenie dotyczące tego symbolu: